Y Gweilch ac Yr Iwerddon

Dyw’r ddau ddim yn cymysgu, mae’n debyg.  Cafodd hyn ei dystiolaethu yn y gêm Magners nos Wener fel chwaraeon nhw yn Ravenhill.  Chwarae?  Wel, ‘sbo.  Mwy fel ‘pwy gall wneud y mwyaf camgymeriadau’.

Chwarae teg, maen nhw’n cadw yn newid y rheolau gêm bob blwyddyn felly dw i’n siŵr rhaid iddo fe anodd i gadw lan – yn dal…..

Reit, nawr symud ymlaen i bethau eraill; yn ôl i’m nhaith i Iwerddon yn fis Mehefin.  Mae cymaint i ddweud bod e’n anodd gwybod ble dechrau. Er hynny, dw i’n mynd gwyro tipyn bach nawr yn fy mlog achos mod i’n gwybod dyna ffrindiau yn America sy’n trial darllen am fy nhaith Iwerddon gan gymorth y cyfieithydd Google – dim yn wych.  Felly bydda i’n cynnwys Saesneg iddyn nhw.

For the benefit of my friends and family who are reading about my Irish trip with help from the Google translator I’ll provide an English translation in italics after each paragraph in Welsh.

Treuliais wythnos yn y Cwm Boyne felly gallais ymweld â llawer o leoedd yn yr ardal. Un diwrnod, es i Gastell Trim ble ffilmion nhw ran o’r ffilm Braveheart. Castell neis yw hi – mawr a llawer o dwristiaid. Roedd llawer o dwrisiaid yn Iwerddon, mae llawer ohonyn nhw o America.  Beth bynnag, ffeindiais fod y cestyll yn Iwerddon yn gyffredin yn wahanol na’r rheiny yng Nghymru. Mae llawer o ddylanwad o’r Normanaidd yn gestyll Iwerddon.

I spent a week in the Boyne Valley so I was able to visit a lot of places in the area. One day, I went to Trim Castell where they filmed part of the movie Braveheart. It’s a nice castle – big and a lot of tourists.  There were a lot of tourists in Ireland, a lot of them from America.  Anyway,  I found that castles in Ireland, in general, are different than those in Wales. There’s a lot of Norman influence in the castles of Ireland.

Castell Trim

Castell Trim

Dyna hen abaty draw’r Afon Boyne o Gastell Trim. There’s an old abbey across the River Boyne from Trim Castle.

Abaty Trim

Hefyd, mae’r bont yn hyfryd iawn. Llawer o flodau ac mae’r golygfeydd yn bert iawn. Also, there’s a very pretty bridge. A lot of flowers and the views are very pretty.

Golygfa o Bont Trim

Golygfa o Bont Trim

Mae e’n dangos fel pob ffordd yn mynd i Kells.  Felly roedd e’n hawdd gweld Kells droeon a ro’n i wedi moyn ymweld â Kells yn fawr. Wrth gwrs, edrychais ar y croesau uchel a’r llyfr Kells. Es i draw Kells cymaint o weithiau, felly des i ei nabod iawn. It seems that all roads go to Kells. So it was easy to see Kells several times and I had very much wanted to visit Kells. Of course, I saw the high crosses and the book of Kells. I went through Kells so many times, I came to know it well.

Bore Sul, cerddais lan y bryn i’r abaty Kells ble mae’r croesau uchel a hen hen fynwent hefyd. I climbed up the hill to the Kells Abbey where the high crosses are and a very old cemetery as well.

Croes Uchel yn Kells

Croes Uchel a Thŵr Crwn yn Kells

Daliwyd bedd yn neilltuol fy sylw.  Hen hen fedd yw e – does dim gyda fe llawer yn aros  ond gallech weld tarian arno fe.  Mae e’n dangos yr un fel symbolau baner Tŷ Llywelyn yng Nghymru!  Felly, nawr tybed os oedd pobol o Gymru yna amser maith yn ôl.  Posibilrwydd, yn sicr – Dw i’n siŵr bod y beddfaen yn cael ei ddyddio prior i 1700 a ffeindiais feddfaen o 1070 yna so mae e eithaf posibl.  Darganfyddiad diddorol iawn a hoffwn wybod mwy amdano fe!

One grave in particular caught my notice.  It’s a very very old grave – it doesn’t have much left but you can see a shield on it.  It appears to be the same as the flag symbols of Llywelyn’s House (for people in America who don’t know, Llywelyn was the last true prince of Wales).  So now I’m wondering if there were people from Wales there a long time ago.  A possibility, certainly – I’m sure that the gravestone dates back prior to 1700 and I found a gravestone there from 1070 so it is quite  possible.  Very interesting discovery and I’d like to know more about it!

Baner Llywelyn?

Ar ymweliad arall â Kells, gallais edrych ar y Book of Kells.  Felly roedd hynny yn brofiad arbennig iawn. On another visit to Kells, I was able to see the Book of Kells.  So that was a very special experience.

Llyfr Kell

Ar yr un pryd, cerddais o gwmpas Kells tipyn bach.  Mae gwesty hyfryd ganddyn nhw: At the same time, I walked around Kells a little bit.  They have a lovely hotel:

Gwesty Kells

Cyferbyn â’r gwesty dyna eglwys Gatholig fawr.  Rhwng yr eglwys a’r gwesty, dyna ynys fach yn y stryd.  Ar yr ynys fach yw cerflun hyfryd iawn o’Y Forwyn Fair. Across from the hotel there’s a large Catholic church.  Between the church and the hotel, there’s a little island in the street.  On the little island is a very lovely statue of the Virgin Mary.

Cerflun Y Forwyn Fair

Iawn – wel, mae hynny yn ddigon am nawr, credu.  Yn y post nesaf, bydda i’n ymweld â Loughcrew Cairns. Ok, well, that’s enough for now I think.  In the next post, I’ll be visiting Loughcrew Cairns.

Iwerddon

Wel, yn olaf mae gyda fi tipyn bach o amser ysgrifennu am fy nhaith i Iwerddon yn fis Mehefin.  Roedd taith yn fendigedig iawn.  Lle diddorol a hanesyddol yw Iwerddon, a hyfryd yw’r bobol.

Ro’n i yna 10 diwrnod felly, mae e’n mynd heb ei ddweud y byddai e’n amhosibl i ddweud popeth yn un post.  Felly, bydda i’n ysgrifennu cwpl o bostiau am Iwerrdon.

Es i gan fferi a roedd y daith draw’r môr yn ocê.  Fel arfer does dim gyda fi helynt â ‘seasickness’.  Ond i rai rheswm, do’n i ddim yn teimlo rhy dda ar y ffordd at Iwerddon.l  Doedd e ddim yr un peth ar y ffordd yn ôl.  Od, hefyd, fel roedd y môr yn garw ar y ffordd i’r cartref.

Beth bynnag, treuliais lawer o amser eistedd agos y ffenestr ar y daith draw neu bant ar y dec y pen.  Ond fel mae’n digwydd, roedd e’n dda bod i’n gwneud hynny. Roedd grŵp dolffiniad trwynbwl yn chwarae o gwmpas y llong ac ro’n i’n gallu tynnu cwpl o luniau ardderchog ohonyn nhw.

Dolffiniad trwynbwl Bant O Sir Benfro

Unwaith yn Iwerddon, gyrrodd bobol bant y fferi ‘hell bent for leather’!  Ar ôl mwy na 3 awr ar y fferi, ro’n i yna gyda nhw, gallaf ddweud wrthoch chi!  Arhosais y nos yn Wexford a es i fant y bore nesaf i’r Cwm Boyne.  Ro’n i wedi rentio bwthyn hunanarlwyo ar bwys Athboy a dim ond 8 milltir o Kells.  Lleoliad yn fendigedig iawn oedd e.  Ro’n i’n gallu ymweld â llawer o’r Cwm Boyne ar teithiau dydd (day trips).  Byddwn i’n aros yna eto, dim cwestiwn amdano fe – ro’n i’n ei garu.

Bwthyn Yn Y Cwm Boyne

Os cerddoch mas o’r drws ochr, roedd gardd preifat gyda mainc, patio a llawer o heulwen.  Roedd tywydd hyfryd trwy’r amser – heulwen a cynnes.

Gardd Ochr Preifat Bwthyn

Wedyn, os cerddoch lawr o’r patio ac llwybr cysgodol byr, yn sydyn, roedd gardd preifat hyfryd gyda lawnt a gazebo.  Mae nant bach wedi ei rhedeg ar hyd un ochr o’r gardd hefyd!  Treuliais lawer o amser yna bob noswaith.  Heddychol yna – dim ond cân y adar, swnt y nant a’r arogl blodau.  Ymlacio iawn.

Gardd Cefn Preifat Bwthyn

Cyrhaeddais tua 2:00 yn y prynhawn – gyrru hir o Wexford, arbennig pan dych chi’n stopio’n fawr i edrych ar bethau – pethau fel yr Eifftwyr ‘ma.  Roedd e’n sefylla o flaen siop degan yn Wicklow.

Pharaoh o flaen Siop Degan yn Wicklow

Beth bynnag, cyrhaeddais hwyr fel dywedais a roedd y perchennog wedi paratoi gazpacho o waith cartref a swper (caserol brocoli caws o waith cartref)  i fi!  Gwnaeth hi eu dodi yn yr oergell gyda llaeth felly fyddai dim rhaid i fi siopa neu coginio ar fy noson cyntaf.  Shwd hyfryd oedd hynny?!  Felly, gallais ymweld â chwpl o leoedd lleol, prynu potel o wisgi ac wyau am frecwast  cyn i fi setlo ar y patio am noswaith ymlacio.

Cymaint Cestyll, Cyn Lleied o Amser

Wrth gwrs, ar goll oeddwn i.  Fel gwastad, Daeth taith arall i fod antur achos ar y ffordd yn ôl o Ddinbych-y-pysgod, roeddwn i wedi colli’r troi at Gaerfyrddin ac yn fuan ffeindiais fy hunan eistedd yn y glaw, rhywle yn ne orllewin Cymru.

Dim ots, darganfûm gastell!  Ac eithaf darganfyddiad oedd e hefyd – Woo Hoo!

Roedd Castell Llawhaden a chafodd y castell ‘ma ei adeilad gan Esgob Bernard am 1115.  Bryd Hynny roedd yr esgobion Tyddewi adeiladu preswylfeydd o fewn yr esgobaeth.  Esgob Bernard oedd adeiladwr cyntaf o Gastell Llawhaden.  Does dim llawer o’r castell gwreiddiol yn aros nawr – dim ond llethr pridd mawr a’r ffos.

Wedyn, yn 1362, penderfynodd Esgob Adam de Houghton ailadeiladu’r castell.  Felly, mae llawer o’r garreg yn eu dyddio i bryd hynny.

Yn wreiddiol, roedd y castell ‘ma yn enfawr!  Heddiw, er does dim llawer o leoedd ar gau nawr, dych chi’n gallu gweld y maint.  Mae CADW wedi darparu darlun:

Does dim tâl i edrych ar Gastell Llawhaden.  Mae e’n byw yn ben o’r lôn fach felly rhaid i chi gerdded tipyn bach o’r maes parcio.  Dim lan y bryd serth er hynny.

Roedd darganfyddiad yn fendigedig.  Fel diwedd arbennig, unwaith yn ôl y car, cwrddais â dwy laslances sy’n gwybod y ffordd at Gaerfyrddin.  Maen nhw’n siarad Cymraeg felly gallais ddweud wrthyn nhw yn Gymraeg a dysgais i ffordd gywir hefyd.  Hyfryd iawn!

Aberystwyth a Phwyntiau Dde

Es i i Aberystwyth y wythnos diwethaf ‘na. Roedd y tywydd yn ofnadwy – bwrw glaw a gwyntog fawr rhywle. Roedd taith yn dda a drwg.

Ar y ffordd lan, stopiais i yn Abaty Talyllychau. Bwyodd Dafydd ap Gwilym yna. Does dim llawer o’r Abaty yn aros nawr.

Hefyd, dw i’n stopio ym Mwyngloddiau Aur Dolaucothi. Dyw e ddim amhosibl i ddisgrifio’r harddwch o aur Cymreig. Dw i ddim byth gweld unrhywbeth fel e o’r blaen.

Cyn i fi fynd, roeddwn i’n siarad â’r wraig yn y siop anrheg (Saesnes, credu) pan ofynnodd hi: “How are you enjoying England?” Dim ond llygadrythais i arni hi – allwn i ddim yn credu’r hyn roeddwn i’n clywed. Yn gyflym, mae hi’n newid hynny i “…erm….England and Wales”. Doedd e ddim yn helpu achos bod i’n crac. Wnaeth hi feddwl bod twp dw i – fyddwn i ddim yn gwybod y gwahaniaeth? Wel, gwnaf! Dywedais i wrthi hi “I’ve never been to England. I came here to live in the Nation of Wales and study the language.” Roedd ‘snotty’ dw i’n gwybod ond dyna ni.

Dre neis yw Aberystwyth, meddyliais i, ac efallai byddwn i wedi hoffi hi’n well os dyna rywun gyda fi. Neis yw castell a siopau, ond roeddwn i wedi’n siomi. Roeddwn i wedi’n siomi achos doeddwn i ddim yn clywed un gair o Gymraeg ar y strydoedd, yn y siopau, yn y gwesty neu yn y tŷ bwyta. Dim un! Roeddwn i’n meddwl bod llawer o bobol yn Aberystwyth yn siarad Cymraeg. Ac, er gwnes i ffeindio pobol sy’n siarad Cymraeg, doedden nhw ddim yn siarad â fi. Dw i ddim yn gwybod pam – mae pobol yn Abertawe a Chaerfyrddin yn siarad Cymraeg â fi.

Roedd fy ngwesty yn rheoli gan y Saeson, piau gan y Saeson ac roedd hollol gwesteion eraill yn Saeson. Dim Cymraeg yna!

Gwaeth eto, maen nhw’n anhapus iawn iawn yng Nghymru – gwnaethon nhw ddim byd ond cwyno am Gymru a Chymry! A dw i’n caru Cymru a Chymry. Felly doeddwn i ddim yn moyn clywed hynny!

Felly anhapus roeddwn i wedyn hefyd.

Er hynny, ymwelais i â’r Llyfrgell Genedlaethol Gymru ac mae hi’n fendigedig iawn iawn. Mae llawer o Gymraeg yna.
Byddwn i wedi hoffi aros i oriau a dyna ddigon i gadw fi’n brysur hefyd! Mae llawer o hen hen lyfrau – mae rhai yn mynd yn ôl i’r Canol 0esoedd. Roedd arddangosyn am brotestiadau Cymdeithas Yr Iaith – diddorol iawn iawn. Roedd arddangosyn arall am ddillad Cymreig dros hanes.

Er roedd y tywydd yn ofnadwy, stopiais i yng Nghastell Henllys ar y ffordd gartref. Er gwaethaf glaw a gwynt mawr, mwynheais i’r Castell yn fawr. Pan ddych chi’n cyrraedd tu mewn y tai crwn, dim mwy gwynt ac maen nhw’n sych – ‘cozy’, mewn gwirionedd. Mae lle diddorol iawn a byddwn i’n argymell bod chi’n ei weld e, os gallech chi.

Roeddwn i’n sefyll tu mewn un tŷ crwn gyda drws isel pan tair gwennol yn hedfan drwy’r drws! Roeddwn i’n gallu tynnu llun neis iawn ohonyn nhw. Felly roedd syrpris hyfryd.

Felly, taith dda gan mwyaf a dw i’n falch bod i’n mynd. Ond tro nesaf, bydda i’n dod â ffrind.

Llyfrau – Iawn!

Dw i’n caru llyfrau. Dw i’n gwybod, dw i’n gwybod, dyw ‘caru’ ddim yn air cywir. Ond allaf i ddim yn meddwl o un yn well. Allaf i ddim yn dychmygu bywyd heb lyfrau. Yn anffodus, mae hyn yn golygu ni cherddais i heibio siop llyfr heb yn prynu llyfr(au).

Mae’r diwrnod arall, es i i Fforestfach. Camgymeriad mawr! Dyna Borders yn Fforestfach a does dim llawer o arian ‘da fi ar hyn o bryd. Nawr dyna lei arian ‘da fi. :O(

Ond roedd diwrnod da iawn i ‘browse’ llyfrau gyda’r glaw a phopeth, a ffeindiais i ddau lyfr da; ‘The Fight for Welsh Freedom‘ gan Gwynfor Evans. Darllen bendigedig iawn iawn – dw i’n mwynhau fe’n fawr!

Hefyd, prynais i Glyndŵr, A Gobaith Y Genedl (Agweddau ar y portread o Owain Glyndŵr yn llenyddiaeth y cyfnod modern.). Mae e’n ei swnio e diddorol iawn iawn. Ond dw i’n meddwl bod e’n ymlaen tipyn bach ohona i ar hyn o bryd. Felly bydd rhaid i fi aros darllen e.

Yn The Fight for Welsh Freedom, mae Evans yn dweud am Gastell Dinefwr yn fawr. Felly, roeddwn i’n edrych ar fap CADW a, llawer o’m syrpreis, roedd Castell Dinefwr bant yn agos Llandeilo. Wel, dyw Llandeilo ddim yn bell ohona i felly ddoe es i i ymweld â Llandeilo, gobeithio i ffeindio’r castell hefyd.

Roedd y tywydd yn ofnadwy ond doedd dim llawer o bobol yn Llandeilo (roedd e’n hwyr yn y diwrnod hefyd) ac felly prynais i hufen iâ a cherddais i o gwmpas Llandeilo. (Roeddwn i’n eithaf balch o fy hunan achos prynais i’r hufen iâ defnyddio dim byd ond Gymraeg. Doedd Saesneg ddim yn siarad gan unrhywun yn y siopa yn ystod fy ymweliad – cyntaf i fi :O)

Cerddais i lan un stryd ochor ac, o na!. Siop llyfr. Es i tu fewn y siop, wrth gwrs. Ffeindiais i hen hen lyfr o farddoniaeth i Hazel yn America felly roeddwn i’n hapus iawn am hynny ac wedyn cerddais i lan stryd anghywir. Ar ôl tro neis (ond hir) yn ôl i’r car, roeddwn i’n barod i eistedd lawr! Felly gyrrais i i’r castell a pharc Dinefwr sy’n agos i’r dref ganol (llawer o’m hyfrydwch). Roeddwn i’n rhy hwyr i ddringo lan i’r castell a, fel dywedais i, roedd tywydd yn ‘sucked’ beth bynnag. Dim yn dda iawn i’n ddringo bryniau serth. Ond roeddwn i’n gallu tynnu lluniau (wrth gwrs). Mae’r castell o’r ffordd:

Ac arall:

Un mwy:

Dyna dŷ mawr hefyd. Dw i ddim yn gwybod rhywbeth amdano fe eto:

Roedd carw gyr yn rhedeg dros y cae ond doeddwn i ddim yn gyflym digon i dal nhw ar ffilm. Ac yn olaf, dyma’r holl dŷ:

Mae e’n fendigedig iawn iawn i allu gweld y lleoedd bod chi’n darllen amdanyn. Mae e’n dod â’r hanes byw.

Map Google

Wel, ar ôl i fi ddarllen sylw Keith, ymddangosodd map syniad da – mae heb moyn i fynd i’r Alban yn gwall! Felly mae map ‘da fi’n ymddangos y ffordd y bydda i’n teithio wythnos nesa. Gobeithio bydd e’n mor hawdd â ymddangosa. Dyma’r map:

Mae Google yn dweud bydd e’n cymryd 3 awr i yrru o Llundain i Abertawe. Ond mae fy ffrind Dave yn dweud galli di wneud fe yn 2 awr neu llai os gyrri di wrtha i. So i’n gwybod pam……wel, tybiaf i wneud siarad ychydig……..