Loughcrew Cairns

Yn olaf, yn ôl i Iwerddon – sori, dw i wedi bod gwrthdynnu gan Gavin Henson a’i ddymuno cadw ‘low profile’.  Reit.  Digon ohono fe.

Fel arfer, dw i’n mwynhau hanes rhwng, o…am  1250 i 1450.  Ond rhaid i fi ddweud bod i’n ffeindio carneddau gladdu i fod diddorol iawn.  Mae’r tro cyntaf gwelais carnedd oedd  Cefn Bryn – dim pell ohona ar Ŵyr.  Wedyn, darllenais lyfr Huw Dylan Owen, Meini Meirionnydd (mae cyfuniad neis o farddoniaeth a gwybodaeth gyda lluniau, gyda llaw).

Felly, pan gynlluniais fy nhaith i Iwerddon, dywedodd pawb ‘O! Rhaid i ti ymweld â Newgrange‘.  Wel, yn anffodus, maen nhw’n cyfyngu’r nifer o bobol sy’n mynd i mewn i Newgrange felly rhaid i chi gyrraedd yn gynnar.  Yn drist am fi, person cynnar dw i ddim ac roeddwn i’n aros rhyw awr bant ohoni hi.  Felly, nid es erioed – gobeithio ar y daith nesaf.

Yn lle, ffeindiais fy hunan crwydro o gwmpas Cwm Boyne un prynhawn a des ddraw Loughcrew Cairns.  Roeddwn i’n falch iawn gwnes – lle arbennig iawn yw hi ac roedd y tywydd yn braf iawn, cynnes a heulog a dim cymaint o bobol fel Newgrange.

Ar y ffordd lan i'r carneddau

Carnedd Cau

Carnedd Agor

Cawson eu hadeiladu cyn 3000 BC (Loughcrew The Cairns, A Guide, Jean McMann t. 9)  a rhaid i chi ddringo bryn serth cyrraedd atyn.  A dw i ddim yn jocan!  Mae bryn yn serth iawn a hir iawn!  Ond unwaith dych chi’n cyrraedd at y pen, mae’r golygfeydd yn fendigedig. (Dyw’r lluniau bach ddim yn rhoi cyfiawnder i’r golygfa, mae ofn arna i.)

Golgyfa o'r bryn carnedd

Golgyfa o'r bryn carnedd

Golgyfa o'r bryn carnedd

Mae rhai o’r carneddau wedi torri, rhai yn dal cau a dim ond un wedi agor.  Felly bydd pawb grŵp yn mynd i mewn i’r garnedd agor gydag arweinydd.  Maen nhw’n gwybod llawer am y carneddau ac mae’r chwedleuon.  Felly mae e’n ddiddorol iawn iawn.  Storïwyr bendigedig ydyn nhw.

Hefyd, dim ond 5 neu 6 pobol yn gallu i fod tu mewn y garnedd gyda’i gilydd.  Dim llawer o ystafell tu mewn a rhaid i chi ddringo trwy’r porth cul i gyrraedd yn yr ystafell fach.  Es tu mewn â grŵp o ‘biker dudes’ o Romania.  Doedden nhw ddim yn siarad Saesneg heblaw un wraig.  Ond mae ofn arni hi am leoedd bach tywyll.  Felly byddai hi’n dod i’r porth yn unig. Roedd yn wych, er hynny, achos gallais dynnu llun ohoni hi.  Mae’r llun yn dangos y maint o’r porth.  Doeddwn i ddim yn meddwl bod hi’n fwy na 5’2″ tal.

Porth Carnedd

Dyna'r Biker Dudes Romanian

Dyna amryw o ystafelloedd bach bant o’r prif ystafell, roedd 3 yn y garnedd ‘ma, dw i’n credu.  Pob un ohonyn nhw yn fychan iawn – dim ond un person y tu mewn yn unwaith.  Does dim golau yn yr ystafelloedd ochr o gwbl.  Felly, mae’r arweinwyr yn darparu fflocholeuadau i bawb.

Ystafell Ochr

Mae’r llawer gallwn ddweud am y carneddau ond does dim digon o amser ‘da fi ysgrifennu popeth ar hyn o bryd.  Ond bydda i’n dweud nid allaf ddisgrifio shwd mae e’n teimlo sefyll yn yr ystafell, dan o’r tir, yn edrych ar gelf bod pobol wedi cerfio rhyw 5,000 blwyddyn yn y gorffennol!  Mind blowing.  Dim ond mind blowing.

Felly, bydda i’n gorffen y post ‘ma gan roi’r lluniau o’r gelf i chi.  Mwynhewch!

Celf tu mewn ystafell ochr

Y Gweilch ac Yr Iwerddon

Dyw’r ddau ddim yn cymysgu, mae’n debyg.  Cafodd hyn ei dystiolaethu yn y gêm Magners nos Wener fel chwaraeon nhw yn Ravenhill.  Chwarae?  Wel, ‘sbo.  Mwy fel ‘pwy gall wneud y mwyaf camgymeriadau’.

Chwarae teg, maen nhw’n cadw yn newid y rheolau gêm bob blwyddyn felly dw i’n siŵr rhaid iddo fe anodd i gadw lan – yn dal…..

Reit, nawr symud ymlaen i bethau eraill; yn ôl i’m nhaith i Iwerddon yn fis Mehefin.  Mae cymaint i ddweud bod e’n anodd gwybod ble dechrau. Er hynny, dw i’n mynd gwyro tipyn bach nawr yn fy mlog achos mod i’n gwybod dyna ffrindiau yn America sy’n trial darllen am fy nhaith Iwerddon gan gymorth y cyfieithydd Google – dim yn wych.  Felly bydda i’n cynnwys Saesneg iddyn nhw.

For the benefit of my friends and family who are reading about my Irish trip with help from the Google translator I’ll provide an English translation in italics after each paragraph in Welsh.

Treuliais wythnos yn y Cwm Boyne felly gallais ymweld â llawer o leoedd yn yr ardal. Un diwrnod, es i Gastell Trim ble ffilmion nhw ran o’r ffilm Braveheart. Castell neis yw hi – mawr a llawer o dwristiaid. Roedd llawer o dwrisiaid yn Iwerddon, mae llawer ohonyn nhw o America.  Beth bynnag, ffeindiais fod y cestyll yn Iwerddon yn gyffredin yn wahanol na’r rheiny yng Nghymru. Mae llawer o ddylanwad o’r Normanaidd yn gestyll Iwerddon.

I spent a week in the Boyne Valley so I was able to visit a lot of places in the area. One day, I went to Trim Castell where they filmed part of the movie Braveheart. It’s a nice castle – big and a lot of tourists.  There were a lot of tourists in Ireland, a lot of them from America.  Anyway,  I found that castles in Ireland, in general, are different than those in Wales. There’s a lot of Norman influence in the castles of Ireland.

Castell Trim

Castell Trim

Dyna hen abaty draw’r Afon Boyne o Gastell Trim. There’s an old abbey across the River Boyne from Trim Castle.

Abaty Trim

Hefyd, mae’r bont yn hyfryd iawn. Llawer o flodau ac mae’r golygfeydd yn bert iawn. Also, there’s a very pretty bridge. A lot of flowers and the views are very pretty.

Golygfa o Bont Trim

Golygfa o Bont Trim

Mae e’n dangos fel pob ffordd yn mynd i Kells.  Felly roedd e’n hawdd gweld Kells droeon a ro’n i wedi moyn ymweld â Kells yn fawr. Wrth gwrs, edrychais ar y croesau uchel a’r llyfr Kells. Es i draw Kells cymaint o weithiau, felly des i ei nabod iawn. It seems that all roads go to Kells. So it was easy to see Kells several times and I had very much wanted to visit Kells. Of course, I saw the high crosses and the book of Kells. I went through Kells so many times, I came to know it well.

Bore Sul, cerddais lan y bryn i’r abaty Kells ble mae’r croesau uchel a hen hen fynwent hefyd. I climbed up the hill to the Kells Abbey where the high crosses are and a very old cemetery as well.

Croes Uchel yn Kells

Croes Uchel a Thŵr Crwn yn Kells

Daliwyd bedd yn neilltuol fy sylw.  Hen hen fedd yw e – does dim gyda fe llawer yn aros  ond gallech weld tarian arno fe.  Mae e’n dangos yr un fel symbolau baner Tŷ Llywelyn yng Nghymru!  Felly, nawr tybed os oedd pobol o Gymru yna amser maith yn ôl.  Posibilrwydd, yn sicr – Dw i’n siŵr bod y beddfaen yn cael ei ddyddio prior i 1700 a ffeindiais feddfaen o 1070 yna so mae e eithaf posibl.  Darganfyddiad diddorol iawn a hoffwn wybod mwy amdano fe!

One grave in particular caught my notice.  It’s a very very old grave – it doesn’t have much left but you can see a shield on it.  It appears to be the same as the flag symbols of Llywelyn’s House (for people in America who don’t know, Llywelyn was the last true prince of Wales).  So now I’m wondering if there were people from Wales there a long time ago.  A possibility, certainly – I’m sure that the gravestone dates back prior to 1700 and I found a gravestone there from 1070 so it is quite  possible.  Very interesting discovery and I’d like to know more about it!

Baner Llywelyn?

Ar ymweliad arall â Kells, gallais edrych ar y Book of Kells.  Felly roedd hynny yn brofiad arbennig iawn. On another visit to Kells, I was able to see the Book of Kells.  So that was a very special experience.

Llyfr Kell

Ar yr un pryd, cerddais o gwmpas Kells tipyn bach.  Mae gwesty hyfryd ganddyn nhw: At the same time, I walked around Kells a little bit.  They have a lovely hotel:

Gwesty Kells

Cyferbyn â’r gwesty dyna eglwys Gatholig fawr.  Rhwng yr eglwys a’r gwesty, dyna ynys fach yn y stryd.  Ar yr ynys fach yw cerflun hyfryd iawn o’Y Forwyn Fair. Across from the hotel there’s a large Catholic church.  Between the church and the hotel, there’s a little island in the street.  On the little island is a very lovely statue of the Virgin Mary.

Cerflun Y Forwyn Fair

Iawn – wel, mae hynny yn ddigon am nawr, credu.  Yn y post nesaf, bydda i’n ymweld â Loughcrew Cairns. Ok, well, that’s enough for now I think.  In the next post, I’ll be visiting Loughcrew Cairns.

Iwerddon

Wel, yn olaf mae gyda fi tipyn bach o amser ysgrifennu am fy nhaith i Iwerddon yn fis Mehefin.  Roedd taith yn fendigedig iawn.  Lle diddorol a hanesyddol yw Iwerddon, a hyfryd yw’r bobol.

Ro’n i yna 10 diwrnod felly, mae e’n mynd heb ei ddweud y byddai e’n amhosibl i ddweud popeth yn un post.  Felly, bydda i’n ysgrifennu cwpl o bostiau am Iwerrdon.

Es i gan fferi a roedd y daith draw’r môr yn ocê.  Fel arfer does dim gyda fi helynt â ‘seasickness’.  Ond i rai rheswm, do’n i ddim yn teimlo rhy dda ar y ffordd at Iwerddon.l  Doedd e ddim yr un peth ar y ffordd yn ôl.  Od, hefyd, fel roedd y môr yn garw ar y ffordd i’r cartref.

Beth bynnag, treuliais lawer o amser eistedd agos y ffenestr ar y daith draw neu bant ar y dec y pen.  Ond fel mae’n digwydd, roedd e’n dda bod i’n gwneud hynny. Roedd grŵp dolffiniad trwynbwl yn chwarae o gwmpas y llong ac ro’n i’n gallu tynnu cwpl o luniau ardderchog ohonyn nhw.

Dolffiniad trwynbwl Bant O Sir Benfro

Unwaith yn Iwerddon, gyrrodd bobol bant y fferi ‘hell bent for leather’!  Ar ôl mwy na 3 awr ar y fferi, ro’n i yna gyda nhw, gallaf ddweud wrthoch chi!  Arhosais y nos yn Wexford a es i fant y bore nesaf i’r Cwm Boyne.  Ro’n i wedi rentio bwthyn hunanarlwyo ar bwys Athboy a dim ond 8 milltir o Kells.  Lleoliad yn fendigedig iawn oedd e.  Ro’n i’n gallu ymweld â llawer o’r Cwm Boyne ar teithiau dydd (day trips).  Byddwn i’n aros yna eto, dim cwestiwn amdano fe – ro’n i’n ei garu.

Bwthyn Yn Y Cwm Boyne

Os cerddoch mas o’r drws ochr, roedd gardd preifat gyda mainc, patio a llawer o heulwen.  Roedd tywydd hyfryd trwy’r amser – heulwen a cynnes.

Gardd Ochr Preifat Bwthyn

Wedyn, os cerddoch lawr o’r patio ac llwybr cysgodol byr, yn sydyn, roedd gardd preifat hyfryd gyda lawnt a gazebo.  Mae nant bach wedi ei rhedeg ar hyd un ochr o’r gardd hefyd!  Treuliais lawer o amser yna bob noswaith.  Heddychol yna – dim ond cân y adar, swnt y nant a’r arogl blodau.  Ymlacio iawn.

Gardd Cefn Preifat Bwthyn

Cyrhaeddais tua 2:00 yn y prynhawn – gyrru hir o Wexford, arbennig pan dych chi’n stopio’n fawr i edrych ar bethau – pethau fel yr Eifftwyr ‘ma.  Roedd e’n sefylla o flaen siop degan yn Wicklow.

Pharaoh o flaen Siop Degan yn Wicklow

Beth bynnag, cyrhaeddais hwyr fel dywedais a roedd y perchennog wedi paratoi gazpacho o waith cartref a swper (caserol brocoli caws o waith cartref)  i fi!  Gwnaeth hi eu dodi yn yr oergell gyda llaeth felly fyddai dim rhaid i fi siopa neu coginio ar fy noson cyntaf.  Shwd hyfryd oedd hynny?!  Felly, gallais ymweld â chwpl o leoedd lleol, prynu potel o wisgi ac wyau am frecwast  cyn i fi setlo ar y patio am noswaith ymlacio.